REHBERLİK

Prof. Dr. Galip YÜKSEL

Dersin Hedefi:

Rehberlik dersi öğretmenlerin, rehberlik ile ilgili bakış açısı geliştirmelerine yardımcı olmak ve rehberlikle ilgili olarak ne yapmaları gerektiği konusunda bilgi ve bilinçlendirme amacıyla düzenlenmiştir. Okullarımızda öğretim ve yönetim hizmetlerinin yanı sıra rehberlik ve psikolojik danışma (RPD) hizmetleri, öğretmenler tarafından amaç ve işleyiş bakımından iyi bilinmesi gereken bir hizmet grubudur.

Ders İçeriği:

· Rehberliğin tanımı,

· Tarihi ve genel özellikleri

Hedef: Öğretmenlerin uygun bir rehberlik anlayışına sahip olmaları hedeflenmektedir.

Son Bölümdeyse;

Ø Ülkemizdeki rehberlik uygulamalarının bakanlık merkez örgütündeki yapılanmadan, okul düzeyindeki yapılanmaya kadar örgütlenmenin incelenmesi

Ø Rehberlik hizmetlerinde uyulması gereken etik kurallar

DEĞİŞEN EĞİTİM ANLAYIŞI ( 1 video )

Bölüm Hedefi

Bu bölümü bitirdiğinizde;

o Eğitim kurumunun nasıl ortaya çıktığını,

o Tarihte yaygın olan eğitim anlayışını,

o Konu merkezli eğitim anlayışından öğrenci-merkezli eğitim anlayışına nasıl geçildiğini,

o Okul örgütü içindeki yapıları Öğrenci kişilik hizmetleri ve

o Eğitim sistemi içinde rehberliğin yerini öğrenmiş olacaksınız.

Tarihte Yaygın Olan Eğitim Anlayışı

Eğitim ve onun görünen yüzü okullar, yazının bulunması ile önemli kurumlar hâline gelmişlerdir.

Bilindiği gibi yazı, Sümerler (M.Ö. 3500 – M.Ö. 2000) tarafından bulunduğu için; okulu da Sümerlerden başlatmak mümkündür.

Sümerler Dönemindeki Eğitimin Özellikleri:

· Konunun öğretimi esastır

· Nispeten fiziksel cezaya başvuruluyordu

· Ezbere dayalı bir anlayışla eğitim verilmekteydi.

Sümerlerde başlayan eğitim anlayışı süreçle birlikte, günümüzde okul için özel yerler yapılmakta ve herkese eğitim verilmesi öngörülmektedir.

Bu kapsamda Konu Merkezli Eğitim (KME) anlayışını görüyoruz.

Eğitim kurumu kavramı ortaya çıktığı andan itibaren, eğitim hep “öğretim ağırlıklı” olmuştur. Yani;

· eğitimi verilecek bir konu,

· eğitimi veren bir öğretmen ve

· eğitimi alan bir öğrenci vardır.

Burada öğrencinin özellik ve yeterliklerinin önemi yoktur, önemli olan o kitabın ya da malzemenin öğrenilmesidir ve eğitim uzun yıllar konu merkezli olarak devam etmiştir.

Eğitim Kurumunun Ortaya Çıkışı

Rehberlik ve Psikolojik Danışma (RPD) hizmetlerinin zaman içerisinde ortaya çıkma süreci,

a) eğitim kurumunun ortaya çıkması,

b) konu merkezli eğitim anlayışına yapılan eleştiriler,

c) düşünürlerin ve toplumun konu merkezli eğitime yönelik eleştirileri

d) toplumsal, sosyal ve bilimsel gelişme ve değişimleri içine alır.

Bireyde meydana gelen davranış değişikliklerinin bir bölümü rastlantılarla ve kendiliğinden gerçekleşir. Bir kısmı ise yetişkinler tarafından planlı ve kasıtlı olarak gerçekleştirilir. Bireyde toplumca istenen davranışları geliştirme sürecine eğitim adı
verilmektedir.

Eğitim önemli ölçüde okulda yapılmaktadır. Okul, insanların birlikte ya da birbirinden öğrenmek için (akran öğrenmesi) bir araya geldiği insan topluluğudur. Hayatta öğrendiğimiz şeylerin çoğunu diğer insanlardan ve onlarla öğreniriz. Öğrenme “bireysel” bir süreç olduğu kadar “sosyal” bir süreçtir.²

Konu Merkezli Eğitim

Aslında eğitim, öğretimden daha kapsamlıdır. Ancak tarihteki anlamı öğretime yakın olmuş ve bu yüzden sık sık eğitim ile öğretimin karşılaştırması yapılmış ve hangisinin daha tercih edilir olduğu tartışılmış; eğitim sistemlerine getirilen “öncelikli eleştiri” de öğretime ağırlık verdiği ve eğitimi ihmal ettiği yönünde olmuştur.

Jean Jacques Rousseau

Aydınlanma Çağı düşünürü Jean Jacques Rousseau (1712-1778) “Eğitim Üzerine" adlı eserinde bir çocuğun doğumdan ergenliğe yaşam öyküsünü anlatırken aynı zamanda kendi ideal, doğacı (natüralist) eğitim anlayışını dile getirmiştir. Rousseau, çocuğun fizyolojik ve psikolojik tabiatının tanınarak eğitimin ona uygun biçimde düzenlenmesi gerektiğini savunmuştur ve konu merkezli eğitim anlayışı yerine öğrenci merkezli bir eğitim anlayışının kullanılması gerektiğini öne sürmüştür. "Öğretmenler, önce çocuğu tanımakla işe başlayın!'' diyerek eğitim anlayışındaki devrimi dile getirmiştir.

Hümanizm

İnsanın merkeze alındığı bir dünya anlayışı olarak tanımlanabilecek olan hümanizm, eğitimi etkileyen diğer bir düşünce akımıdır.

Hümanist Yaklaşımın Eğitime Katkıları:

1. Herkese eğitim anlayışı,

2. Eğitimin yaygınlaştırılması,

3. Eğitimde fırsat eşitliği,

4. Eğitimde evrensel değerlerin öğretilmesi sayılabilir.

Günümüz Eğitim Anlayışı

Günümüz eğitim anlayışı, hümanizmanın sunduğu ilkeleri içselleştirmiştir. Çünkü anayasalarda eğitim bir temel hak olarak kabul edilmekte ve hiçbir çocuğun geride bırakılmaması anlayışı vurgulanmaktadır. Bu eğitim anlayışı en önemli dönüm noktalarından biridir.

Eğitimde bireysel farklılıklara saygının çok önemli olduğu fikrini aşarak sadece saygı değil, bireysel farklılıkların geliştirilmesi ve dikkate alınması gerektiğine dair anlayışlara yönelim vardır. Eğitim sürecindeki bu gelişmeler okul örgütünü de etkilemiştir. Bu anlamda bir kurum olarak okul, çeşitli görevleri yapan kişileri barındırır. Öğretmenler, yöneticiler ve diğer hizmetleri sunan kişiler bulunmaktadır. Bu kapsamda baktığımızda okul örgütünde öğretim hizmetini yapan bireyleri görüyoruz;

Bunlar önemli ölçüde; okuldaki birinci grup öğretim kadrosu öğretmenler olup öğrencilere bilgi, tutum ve anlayış oluşturmakla yükümlüdür. Öğretmenlerin eğitimi de tarihsel süreç içerisinde gelişmiştir. Bugün lisans ve yüksek lisans mezunları öğretmenlik yapabilmektedir. Bu kapsamda, usta öğretici vb. de öğretim kadrosunda yer alır.

İkinci değişken yönetim hizmetleridir ve yönetim hizmetleri okuldaki öğretim ve öğrenci kişilik hizmetlerini yapan kişilerin işlerini kolaylaştırmakla yükümlüdürler. Okul yöneticileri, memurlar ve aynı zamanda denetçiler de bu gruptadır.

Okul örgütündeki diğer yapı öğrenci kişilik hizmetleridir. Öğretim ve yönetim hizmetlerinin dışında kalan, öğrenciye dönük olarak düzenlenen tüm hizmetlere denir. Aslında kişisel hizmetleri kasteder ancak Türkçe literatüre bu şekilde geçmiştir. Öğrencilerin öğretmenler tarafından ele alınamayan ve genellikle ikinci sıraya atılan ihtiyaçları vardır. Oysa KME (Konu Merkezli Eğitim) kapsamında, öğrencinin sosyal duygusal gelişiminin ya da kariyer gelişiminin bir önemi yoktur. Çünkü konunun öğretilmesi esastır. Günümüzde eğitimden beklentiler artmış, öğrencilerin sosyo-duygusal, akademik ve kariyer anlamında gelişmelerinin önemini vurgulamakta ve iyi oluş düzeyleri yüksek bireyler olmalarını istemektedir. Yani sadece konuları bilen değil daha kapsamlı bir insan yetiştirmek hedeflenmektedir. (Geniş aileden çekirdek aileye geçişin olumsuz etkileri.)

Konu merkezli eğitim anlayışının hâkim olduğu dönemlerde önemsenmeyen bu ihtiyaçlar, öğrenci merkezli eğitim anlayışının genel kabulüyle birlikte önem kazanmıştır.

Günümüzde çok hızlı değişim ve gelişimler sonucu, davranışlarla ilgili sorunlar çoğalmıştır. Eski metot ve teknikler yeni nesillerde işe yaramamaktadır. En önemli sorunlardan, internet ve ona bağlı olan sosyal medya kullanımı sorunu çok büyük önem kazanmaktadır. Tarih boyunca hiçbir nesil bu kadar hızlı ve çekici bir olguyla karşı karşıya kalmamıştır. Dünya genelinde, geçmişte hiç deneyimlenmemiş şeyler yaşanmakta, aileler, çocuklar, meslekler ve bütün dünya büyük bir hızla değişmektedir.

Rehberlik ve Eğitim

Eğitim rastgele oluşan bir faaliyet değildir. Eğitsel faaliyetlerin belli bir amacı vardır ve bu bağlamda planlı bir olgudur. Okulda farklı görevler yerine getirilmekte ve okul ancak bu kişilerin tümünün görevlerini yaptıkları zaman işlevini yerine getirebilir.

Psikolojik danışma ve rehberlik ile eğitim arasındaki ilişki, eğitim sürecini oluşturan üç boyut bakımından daha belirgin olarak ortaya konabilir. Eğitim sürecinde üç ana alan, sürecin bütünlüğünü oluşturmaktadır. Bunlar, (1) öğretim, (2) yönetim ve (3) öğrenci kişilik hizmetleri alanı olarak sıralanmaktadır.

Öğretim

Öğretim, okul örgütünün en geniş boyutudur. Akademik öğrenme ile ilgili tüm bilgi ve becerilerin kazandırılması bu alan içine girer. Öğretim alanının başta gelen sorumluluğu öğretmendedir. Diğer kişileri, bu kişilerin görevlerini daha kolay ve doğru yapmaları için çalışan kişiler olarak görmek mümkündür.

Yönetim

v Yönetim, eğitim surecinin fonksiyonlarını yerine getirebilmesi ve öğrenci kişilik hizmetlerinin sunulması için gerekli olan liderlik yetki ve sorumlulukların kullanılmasıyla ilgilidir.

v Yönetim, bir araya gelen kişilerin yönlendirilmeleri, görevlerini iş birliği içinde yerine getirmeleri ve kaynakların akıllı kullanımını sağlamayı hedefler.

Öğrenci Kişilik Hizmetleri

Öğretmenler büyük ölçüde öğrencilere öngörülen bilgi ve becerileri kazandırmaya çalışmaktadırlar. Ancak öğrencilerin öğretmenler tarafından ele alınmayan veya genellikle ikinci sıraya itilen ihtiyaçları vardır.⁷

Öğrenci Kişilik Hizmetleri (ÖKH) eğitim sürecinde öğretim ve yönetim hizmetlerinin dışında kalan ve öğrencinin kişilik gelişim ihtiyaçlarını karşılamaya dönük tüm yardım hizmetleridir. Bu hizmetler:

1. Sağlık Hizmetleri

2. Sosyal Yardım Hizmetleri;

3. Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri;

4. Özel Eğitim ve Özel Yetiştirme Hizmetleri

5. Sosyal-Kültürel Hizmetlerdir.

Sosyal Yardım Hizmetleri:

Öğrencilere ekonomik yardımlardan yararlanma, barınma (yurt, pansiyon), kredi, burs, yiyecek, giyecek, ulaşım vb. gibi ihtiyaçları temin etmek bu kapsamdadır.

Özel Eğitim ve Özel Yetiştirme Hizmetleri:

Özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak üzere özel yetiştirilmiş personel ile uygun ortamlarda sürdürülen hizmetlerdir. Özel yetiştirme hizmetleriyse öğrencilerin özelliklerini dikkate alarak alandaki eksik ve yetersizlikleri gidermeye yöneliktir.

Sosyal-Kültürel Hizmetler:

Genellikle öğrencilere kendilerini sınayabilecekleri ortamlar sunarlar. Eğitsel kollar öğrencilerin ilgi ve yetenekleri doğrultusunda yapabilecekleri şeyleri göstermektedir. Bu sebeple, rehberlik hizmetlerinin bir parçası hâline gelirler. Serbest zaman eğitimi verme, serbest zamanlarını değerlendirme olanakları sunma, ilgilere göre çeşitli sosyal ve kültürel etkinlikler planlama, bu kapsamda düşünülen hizmetlerdir.

Öğrenci Kişilik Hizmetleri (ÖKH)

Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri:

Rehberlik, bireye kendini anlaması, çevredeki olanakları tanıması ve doğru kararlar vererek özünü gerçekleştirebilmesi için yapılan sistematik ve profesyonel bir yardım sürecidir. Okul rehberlik ve psikolojik danışma programı ve sınıf rehberlik programı, okuldaki rehberlik hizmetlerinin neler olduğunun yazılı belgeleridir.

Rehberliğin Eğitim İçindeki Yeri

Öğrenci merkezli bir eğitim anlayışıyla öğrenci kişilik hizmetleri, eğitimde olması gereken bir hizmettir. Öğretmenin eğitim-öğretim çalışmalarını çeşitli yönlerden destekleyip kolaylaştırır. Daha etkili hale getirerek öğretmelere yardımcı olur. Araştırmalar rehberlik programlarının öğretmen-öğrenci ilişkilerini olumlu yönde geliştirdiğini, öğrenci başarısını artırdığını göstermektedir.⁸

Okul RPD Programı kapsamında geliştirilen Sınıf Rehberlik Programı incelendiğinde akademik, kariyer ve sosyo duygusal gelişim alanları ve bu gelişim alanlarına yönelik yeterlikler görülecektir. Sınıf Rehberlik Programı’nda yer alan üç gelişim alanın değişen eğitim anlayışının uzantısıdır. Süreç içerisinde, eğitimde rehberliğin ortaya çıkmasını tetikleyen psikolojik ve sosyolojik temeller vardır.

Rehberliğin Ortaya Çıkmasını Gerektiren Koşullar

RPD hizmetlerinin ortaya çıkışı, rehber öğretmen dışındaki eğitimcilerin yetersizliğinden değildir. Öğretim hizmetlerinin etkinliğini artırmak için rehberlik hizmetlerine gerek duyulmuştur.⁹Eğitim sürecinde rehberlik hizmetlerini gerekli kılan faktörler: ekonomik, sosyal, psikolojik, felsefi etkenler olarak gruplanabilir. Eğitim sürecinde rehberlik hizmetlerine olan ihtiyaç, Türkiye’de rehberliğin gelişmesinde katkıda bulunan bilim insanları tarafından listelenmiştir. Kuzgun (2000) bu faktörleri şöyle sıralamaktadır:

1. Meslek seçiminin zorlaşması

2. Bireysel farkların eğitimde dikkate alınma zorunluluğu

3. İlerlemeci eğitim anlayışının benimsenmesi

4. Demokratik toplumlarda bireylere tanınan seçme özgürlüğü

5. Demokratik yasamın karar verme gücüne sahip bireyler gerektirmesi

6. Eğitimde bireyin duygusal yönlerine verilen önemin giderek artması

7. Psikometride gelişmeler

8. Akıl sağlığına verilen önemin artması

Tüm bu gelişmeler sonucunda, günümüzde tüm okullarda rehberlik ve psikolojik danışma hizmeti verilmesi anlayışı yaygınlaşmıştır. Dünyada eğitim sistemleri tüm öğrencilere rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerini ulaştırma çabası içindedir. Günümüz toplumları;

Ø Psikolojik Sağlığı Yerinde,

Ø Sağlıklı Kararlar Verebilen

Ø Uygun Tercihler Yapabilen bireyler öngörmektedir.

ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK 1. KONU Mustafa Özsoy