öğrenme ve öğretme süreçleri 7.konu başlığı Cavit Aydemir

 

7.PROGRAM TÜRLERİ

Hazırlayan: Cavit AYDEMİR

 

Program dinamik bir yapıya sahip ve kavramsallaştırma çalışmaları süreklidir. Araştırmacılar sınıflandırmalarını işlevine ve hiyerarşik yapıya göre yapmışlardır. Program türlerinin sınıflandırılmalarından bazıları aşağıda sunulmuştur.

 

Eisner (1985)	Posner (2004)	Crawford (2011)	English (1982)	Glatthorn (2000)	Sönmez ve Alacapınar (2015)
Açık program	resmî program (Formal)	yazılı program	resmî program	önerilen program	resmî yetişek
Dolaylı program	Uygulamadaki program	Öğretilen program	Resmî olmayan program (informal)	Öğretilen program
örtük program	örtük program		örtük program	örtük program	örtük yetişek
İhmal edilen program	İhmal edilen program	Test edilen program		test edilen program
	ekstra program			desteklenen program	karşıt yetişek
				yazılı program	ek yetişek
				Öğrenilen program

 

Sınıflandırmaların kapsamı incelendiğinde farklı isimlerle tanımlanan bazı program türlerinin aynı işleve sahip oldukları söylenebilir. Şimdi bu program türlerini tanımlayalım

 

Resmî program

Resmî metinlerde açıkça belirtilen biçimde geliştirilen; hedefleri, konuları ve işleniş sırasını; kullanılacak araç gereçleri ve değerlendirmeyi içeren bir programdır. Ders planı hazırlama konusunda öğretmene temel oluşturur. En temel özelliği, belli bir kapsamının ve düzeninin olmasıdır.

Sönmez ve Alacapınar’a göre bu tür programın en geçerli olanı devlet tarafından hazırlanıp eğitim bakanlığınca yürütülendir. Bu yönüyle eğitim programı hukuki bir niteliktedir. Ülkemizde Millî Eğitim Bakanlığı tarafından tüm eğitim basamakları için geliştirilen programlar, resmî programa örnek gösterilebilir ve bu yönüyle de zorunludur.

Uygulamadaki program

Uygulanması planlanan eğitim programı uzmanlar tarafından önerilir ve programın uygulanması kararını öğretmen verir. Bu program uygulanan, dolaylı, işe vuruk, gerçekleşen ya da öğretilen program olarak da adlandırılmaktadır. Uygulamadaki program, resmî programın uygulanışında ortaya çıkan ve öğretmen tarafından gerçekten uygulanan bir programdır.  Yani öğretmenin gerçekte ne öğrettiğini, önemini öğrenciye nasıl ilettiğini ve öğrencilerin gerçekte nelerden sorumlu olduklarını kapsayan bir program türüdür.

Test edilen program

Öğretmen, eğitim kurumları ve / veya devlet tarafından hazırlanan sınavlarda ölçülen öğrenmeleri kapsayan program türüdür. Bu programın en önemli özelliği, bu sınavlardaki ölçme araçlarında hangi amaçların öngörüldüğü ve buna dayalı olarak bunun hangi sorularla ortaya çıkarılmasının çalışıldığıdır.

Örtük program

Gizli, saklanan ve informal program olarak da adlandırılır. Resmî/formal program dışında yazılı ve resmî olmayan, farklı hedeflerin kazanılmasını sağlayan bir program türüdür. Resmî programda açıkça belirtilmediği hâlde öğrencilerin bilişsel ve duyuşsal davranışlarını etkileme özelliğine sahiptir. Eğitim sistemleri, okulun yönetimi ve yapısı, okul kuralları, disiplin anlayışı, okul ile çevre ilişkileri, öğretmen-yönetici-öğrenci arasındaki ilişkiler vb. tutum ve davranışlar örtük programın kapsamını oluşturmaktadır. Bu program; öğretmenin, okulun, toplumun norm ve değerlerini içermektedir.

İhmal edilen program

Resmî programda yer almasına karşılık uygulamaya konmayan, göz ardı edilen, üstünkörü geçilen ya da atlanan programdır. Öğretilmeyen konuların neden göz ardı edildiği ile ilişkilidir. Programın ihmal edilmesinin sınav sistemi, veli, öğretmen beklentileri, okulun fiziki olanakları, okulun bulunduğu bölge gibi çok çeşitli nedenleri olabilir.

Ekstra program

Okulun dışında yapılması planlanmış her türlü deneyim, etkinlik bu programın içinde yer almaktadır. Bu tür etkinliklere spor karşılaşmaları, halk oyunları, sinema, tiyatro, konferanslar, sergiler vb. örnek olarak verilebilir. Gönüllülük esasına dayanır ve öğrencilerin ilgilerine cevap verir nitelikte olması nedeniyle de resmî program ile farklılık gösterir.

Desteklenen program

Programın desteklenmesi için sağlanan kaynakları (ders kitabı, ders saati, sınıf sayısı, derse ayrılan süre vb.) içeren bir program türüdür

Önerilen program

Bilim insanları ya da meslek kuruluşlarınca hazırlanan program türüdür. Türk Eğitim Derneği (TEDMEM, 2015) tarafından hazırlanarak sunulan “Ulusal Eğitim Programı 2015-2022” önerilen program türüne örnek teşkil etmektedir.

Karşıt program

Sönmez tarafından oluşturulan bu program, resmî programın hedeflerinin tam karşıtını savunan kişileri yetiştirmek üzere oluşturulan bir programdır.

 

Eğitim programlarıyla ilgili bir diğer sınıflandırma ise eğitim, öğretim ve ders programı şeklindedir. Bu program türü en genel program olup öğretim ve ders programlarının çerçevesini oluşturur.

Öğretim programı, eğitim programı içinde yer alan ve özellikle öğrenme-öğretme etkinliklerinin planlanması ve uygulanmasını kapsayan bir programdır.

Ders programı ise öğretim programı içinde yer alan matematik, Türkçe, beden eğitimi gibi bir ders ya da kursun amaçlarını, içeriklerini, öğrenme-öğretme ve değerlendirme süreçlerini kapsayan bir program olarak tanımlanabilir.

Eğitim programlarıyla ilgili alan yazında yer alan sınıflandırmalar şüphesiz bunlarla sınırlı değildir. Programların amaçlarının gerçekleşme düzeyi ve program uyumu, etkililiğin temel göstergeleri olarak kabul edilebilir.