ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN TEMEL KAVRAMLARI

Hazırlayan: (Filiz Demir Bal)

EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN YERİ:

Bir bütüne sistem diyebilmek için girdi, süreç ve çıktı öğelerinin olması gerekir. Eğitim de bir sistemdir çünkü birincisi gerçekleştirmek istediği hedefler bulunmaktadır. Hedefler şu biçimde tanımlanabilir:

1. Uzak hedefler: Devletlerin hedefleridir,

2. Genel hedefler: Kurumların (MEB, , okul yönetimleri vb.) hedefleri vb.

3. Özel hedefler: Dersin hedefleridir(kazanımlar)

Eğitimin bir sistem olmasının ikinci nedeni, bu hedefleri gerçekleştirmek için farklı öğelerden oluşmasıdır.

1. Girdi: Eğitim-öğretim için gerekli her şey eğitim sisteminin girdisini oluşturur. Örneğin

öğrenci, öğretmen, okul vb.

2. Süreç: Dersin hedeflerinin öğrenciye kazandırıldığı eğitim durumlarını kapsar.

3. Çıktı: Öğrencilerin sahip olduğu niteliklerdir. Dar anlamda öğrencinin bir dersin sonunda ulaştığı hedefler ve kazanımları ifade ederken geniş anlamda öğrencinin öğretim sürecinin başlangıcından sonuna kadar sahip olduğu bilgi beceri ve yetkinlik anlarını ifade etmektedir. Çıktılar hedeflerle tutarlı ise eğitim sistemi doğru bir şekilde işliyor demektir. Eğer çıktılar hedeflerle tutarlı değilse eğitim sisteminde bir şeyler aksıyor demektir.

Dünya Ekonomik Forumuna göre 2025 yılında çalışanların sahip olması gereken 10 temel beceri:

· Analitik düşünme ve yenilik/yaratıcılık

· Etkin öğrenme ve öğrenme stratejileri

· Karmaşık problem çözme , Eleştirel düşünme ve analiz

· Yaratıcılık, orijinallik Liderlik ve sosyal etki

· Teknoloji kullanımı

Eğitimde denetleme (kontrol) ölçme ve değerlendirme ile olanaklıdır ancak değişen hedeflerde bireylere kazandırılacak olan yeni davranışların ölçülmesi ve değerlendirilmesinde de doğal olarak bir paradigma değişimi söz konusudur.

ÖLÇME, ÖLÇÜT VE DEĞERLENDİRMENİN KAVRAMSAL TEMELLERİ:

Ölçme: Öğrencinin belirli bir özelliğini gözleyerek o özelliğe sayı, sembol ya da sıfat/kategori adı verme işlemidir.

Örneğin Can’ın genel yetenek testi sonucu, zekâ bölümünün 132 olduğu

belirlendi. Zeynep yapılan test sonucunda 1. oldu.

Ölçmede gözlenen özelliğin bir betimlemesi yapılır. Bu nedenle tek başına bir anlam ifade etmez.

Ölçmenin anlam ifade etmesi değerlendirme ile olanaklıdır. Ölçmenin farktan

doğduğu ifade edilebilir.

Eğitimde akademik başarı dışında yetenek, ilgi, tutum, özel gereksinim gereken alanlar vb. özellikler de ölçmeye konu olur.

Ölçme yapılmadan sisteme yönelik girdi, süreç ve çıktılar kontrol altına alınamaz.

Ölçüt: Ölçülen özellik hakkında karar alabilmek / yargıya varabilmek / değerlendirme yapabilmek içindayanak alınan referans noktası ya da referans aralığıdır.

Değerlendirme: Bir ölçme sonucunu (ölçüm) en az bir ölçüte vurarak ölçülen nitelik

hakkında karar verme /yargıda bulunma işlemidir.

Değerlendirmenin basamakları : 1. Ölçme ⇒ Ölçme sonucu (ölçüm), 2. Ölçüt ve 3. Karardır.

· Zeynep dersten geçmiştir / kalmıştır.

· Mehmet öğretmen olarak atanmıştır / atanamamıştır.

· Hakan burs almaya hak kazanmıştır / burs alamamıştır.

···Ölçüt, ölçme ve değerlendirme arasında köprü görevi görür. Ölçüt değişirse değerlendirme de değişir.

ÖLÇME TÜRLERİ

Doğrudan Ölçme(Temel Ölçme):Ölçmeye konu olan özelliğin doğrudan gözlenerek ölçümün elde edildiği ölçme türüdür. Genellikle beş duyu organı ile algılanan özellikler doğrudan gözlenebilirler. Örneğin bir sınıftaki öğrenci sayısı, öğrencilerin cinsiyetleri, boyları, kalem tutma becerisi, pas verme becerisi vb. özellikler doğrudan gözlenebilir.

Dolaylı Ölçme (Göstergeyle Ölçme): Bazı özellikler doğrudan gözlenemez. Bu özellikler ancak onun göstergesi olduğu bilinen ya da kabul edilen davranışlar aracılığı ile gözlenerek ölçülebilir. Örneğin öğrencilerin dört işlem becerisi, derse yönelik tutumları, genel muhakeme düzeyleri, öz düzenleme becerileri,Eğitimde ölçmeye konu olan özelliklerin pek azı doğrudan ölçülebilir.

Türetilmiş Ölçme: Ölçülmek istenilen özellik kendisinden farklı iki ya da daha fazla özelliğin arasındaki matematiksel bir bağıntı (dört işlem) yardımıyla belirleniyorsa bu ölçme türüne “türetilmiş ölçme” adı verilir. Örneğin hız (yol / zaman), yoğunluk (kütle / hacim), zekâ bölümü vb. özellikler türetilmiş ölçmeye örnek olarak verilebilir.

ÖLÇÜT TÜRLERİ: Eğitimde ölçüt, mutlak ve bağıl olmak üzere ikiye ayrılır. Mutlak Ölçüt (Kriter Referanslı Ölçüt): Eğer ölçüt ölçme işleminin yapıldığı grubun özelliklerinden bağımsız olarak belirleniyorsa “mutlak”tır. Mutlak ölçüt genellikle ölçme işlemi öncesinde ilan edilir. Örneğin dersten geçme notu 50’dir, doktora başvurusu için ALES’ten en az 60 almak gerekir,

Bağıl Ölçüt (Norm Referanslı Ölçüt): Eğer ölçüt ölçme işleminin yapıldığı grubun belirli bir özelliğine dayalı olarak belirleniyorsa “bağıl”dır. Bağıl ölçüt ancak ölçme işlemi sonrasında belirlenebilir. Örneğin aritmetik ortalamaya / ortancaya / moda denk ve üzerinde puan alan geçer.

Eğer değerlendirme mutlak ölçüte göre yapılıyorsa “mutlak değerlendirme”, bağıl ölçüte göre yapılıyorsa “bağıl değerlendirme” adını alır. Örneğin

· Selim ……. fen lisesine yerleştirilmiştir. ➙ Bağıl değerlendirme

· Güzin lisans programları için tercih yapabilecektir. ➙ Mutlak değerlendirme

Eğitsel kararların verilmesinde mutlak ve bağıl ölçütler bir arada da

kullanılabilir. Örneğin

· Yükseköğretim Kurumları Sınavı

· KPSS Ortaöğretim Memur Atamaları

· Ortalama 40-60 ise mutlak ya da bağıl değerlendirme yapılır; ortalama 60’ın üzerindeyse mutlak değerlendirme, 40’ın altındaysa bağıl değerlendirme zorunludur.

· Öğrenci ile ilgili önemli / hayati kararlar verileceği zaman mutlak değerlendirme yapılması gerekir.

Örneğin tek ders sınavları vb.

· Başvuran kişi sayısının çok, alınacak kişi sayısının az olduğu (arz-talep dengesizliği olan) sınavlarda yerleştirme / atama vb. bağıl değerlendirme ile yapılmak zorundadır. Örneğin LGS, YKS, KPSS, TUS vb.

· Muafiyet sınavlarında mutlak değerlendirme yapılması gerekir. Örneğin yabancı dil muafiyet sınavları vb.

AMACA GÖRE DEĞERLENDİRME TÜRLERİ

1. Tanıma-Yerleştirmeye Yönelik Değerlendirme (Diyagnostik Değerlendirme): Sınıf içi ölçme ve değerlendirme: Amaç öğrencinin ders bağlamındaki hazır bulunuşluluk düzeyini belirlemektir. Amaç not vermek değildir.

Okul / kurum geneli ölçme ve değerlendirme: Yine öğretim sürecinin başında, öğrenciyi tanımak ve onu uygun olan programa / kura / sınıfa yerleştirmek amacıyla yapılır. Muafiyet sınavları ve seviye tespit sınavları buna örnek gösterilebilir.

2. Biçimlendirme-Yetiştirmeye Yönelik Değerlendirme (Formatif Değerlendirme):

Ø Belirli bir konu / ünite vb. sonunda öğrencilerin öğretime konu olan davranışların ne kadarınıkazandığını belirlemek amacıyla yapılır.

Ø Biçimlendirme-yetiştirme amacıyla yapılacak değerlendirmede kullanılan testlere alanda “izleme testi” ya da “tarama testi” denir. (quiz), ünite tarama testleri buna örnektir.

3. Değer Biçmeye / Düzey Belirlemeye Yönelik Değerlendirme (Summatif Değerlendirme):

ØBelirli bir öğretim sürecinin sonunda, not vermek amacıyla yapılan değerlendirmedir. Öğrencinin belirli bir öğretim süreci sonundaki durum tespitidir.

ØBu amaçla uygulanan testlere “alanda erişi testi” denir. Bitirme sınavları, sertifika sınavları,üniversitedeki vize ve finaller, örnek olarak verilebilir.

*** İlk üç değerlendirme türü öğrenci başarısına odaklıdır,

1. Rehberlik Amaçlı Değerlendirme: Rehberlik amaçlı değerlendirme kabaca iki bağlamda ele alınabilir. Bunlar özel eğitim ve mesleki rehberlik hizmetleridir.

Özel eğitim: Belirli alanlarda özel gereksinimi olan çocuklara uygun eğitim ortamları ve/veyaprogramı uygulamak amacıyla ölçme ve değerlendirme süreçleri işe koşulmaktadır.

Mesleki rehberlik: öğrencilerin kendi yetenekleri, kişilik özellikleri, ilgileri vb. ile özelliklerinibelirlemek amacıylastandart testlerden yararlanılmaktadır.

2. Program Değerlendirme: Eğitim programları bileşenlerinin yapısı ve niteliğine ilişkin olaraksistematik bilgi toplama ve değerlendirme sürecidir.

1-3. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN TEMEL KAVRAMLARI